Klauzula przeciwko wspólnikom spółki jawnej

Znacznym ułatwieniem dla wierzycieli w dochodzeniu roszczeń od spółki jawnej jest możliwość domagania się zapłaty również od jej wspólników. Jednym ze sposobów dochodzenia od nich należności jest nadanie przeciwko nim klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty/wyrokowi wydanemu przeciwko spółce. Możliwość taką przewiduje art. 778 (1) kpc.

Zgodnie z powołanym przepisem wierzyciel może wystąpić z wnioskiem o nadanie klauzuli przeciwko wspólnikom spółki jawnej, jeżeli:

Egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna.

Przesłankę bezskuteczności wierzyciel może wykazać postanowieniem komornika o umorzeniu egzekucji przeciwko spółce. Myślę, że uzasadnione byłoby analogiczne zastosowanie także tych dowodów bezskuteczności, którymi wierzyciel może posłużyć się pozywając członka zarządu sp. z o.o., tj. postanowieniem o oddaleniu wniosku o ogłoszeniu upadłości spółki, z uwagi na to, iż jej majątek nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania czy też postanowieniem o umorzeniu postępowania upadłościowego z tego względu, jak również postanowieniem o zakończeniu upadłości, jeśli w jej toku wierzyciel nie uzyskał zaspokojenia.

Jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna.

W tym przypadku wierzyciel mógłby posłużyć się np. pismem komornika – wysłuchaniem wierzyciela przed umorzeniem egzekucji z trybie art. 827 kpc, z którego będzie wynikało, że majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie wierzyciela i w przypadku niewskazania nowych sposobów egzekucji postępowanie to będzie umorzone.

Pozostaje jeszcze odpowiedzieć na pytanie przeciwko którym wspólnikom wierzyciel może z takim wnioskiem wystąpić. Początkowo w orzecznictwie przyjmowano, iż pojęcie „wspólnik” użyte w treści art. 778 (1) kpc oznacza osobę, która jest wspólnikiem w chwili nadawania klauzuli wykonalności. Sama pamiętam jeszcze czasy, kiedy konieczne było załączenie do takiego wniosku aktualnego odpisu z KRS spółki jawnej. W przeciwnym razie sąd wniosek oddalał, albowiem przyjmowano, iż niedopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności przeciwko byłemu wspólnikowi. Na szczęście jedna z takich spraw trafiła do SN, który w uchwale z dnia 04.09.2009 r. (III CZP 52/09) zajął w tej kwestii odmienne stanowisko. Co prawda SN rozpatrywał sytuację, w której spółka jawna została wykreślona z rejestru, jednak i to zdarzenie skutkuje przecież utratą statusu wspólnika. W związku z tym rozważania Sądu Najwyższego dotyczyły byłego wspólnika w ogólności, czyli takiego, który wystąpił ze spółki, jak również wspólnika spółki wykreślonej z rejestru.

Zarzut przedawnienia jako nadużycie prawa

Na zakończenie rozważań o uznaniu długu należy jeszcze wspomnieć, że w niektórych przypadkach, mimo iż wierzyciel nie uzyska od dłużnika oświadczenia o uznaniu długu i dług ten ulegnie przedawnieniu, dłużnik nie będzie mógł skutecznie tego zarzutu podnieść, bo sąd uzna, iż byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Z czego to wynika?

Z art. 5 kc. Zgodnie z treścią tego przepisu nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Jeśli np. dłużnik nie kwestionuje zadłużenia, podczas rozmów deklaruje spłatę, jednak odwleka podpisanie stosownego porozumienia i doprowadza w ten sposób do przedawnienia roszczenia, po czym w sądzie odmawia zapłaty podnosząc zarzut przedawnienia, czy takie zachowanie zasługuje na ochronę?

Uznanie długu przedawnionego

Skoro już jestem przy zagadnieniu uznania długu i skutkach, jakie ono wywołuje, należałoby chyba jeszcze omówić kwestię uznania długu po upływie terminu przedawnienia. Jak już wcześniej wyjaśniałam, uznanie długu przez dłużnika przerywa bieg przedawnienia. Co jednak w przypadku, gdy uznanie następuje po upływie tego terminu?

Przerwanie biegu terminu przedawnienia może nastąpić jedynie w okresie od dnia wymagalności roszczenia do dnia jego przedawnienia. Skoro termin przedawnienia upłynął, oczywiste jest, iż o jego przerwaniu nie może być mowy. Nie oznacza to jednak, iż uznanie długu przez dłużnika po upływie tego terminu nie wywołuje żadnych skutków prawnych. W niektórych przypadkach może ono bowiem być potraktowane jako zrzeczenie się przez dłużnika zarzutu przedawnienia.

Zgodnie z art. 117 § 2 kc po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się z korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Uznany dług musi z czegoś wynikać

Dziś wrócę jeszcze na chwilę do kwestii uznania długu przez dłużnika. Ostatnio pisałam o tym, jak doniosłe skutki prawne wywołuje. Jeśli dodam do tego jeszcze, że pozwoli ono również na uzyskanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, nie będzie dziwić dlaczego tak ważne dla wierzyciela jest uzyskanie takiego oświadczenia od dłużnika. Chcę jednak zwrócić uwagę, że samo uznanie długu nie wystarczy, aby sprawę w sądzie wygrać.

Oświadczenie o uznaniu długu dotyczy zobowiązania wynikającego z jakiegoś stosunku prawnego, czyli w przeważającej liczbie przypadków z umowy. Składając oświadczenie dłużnik zazwyczaj powołuje się na ten stosunek, chociaż nie zawsze wprost on z tego oświadczenia wynika. Należy jednak mieć na uwadze, że oświadczenie to samo w sobie nie stanowi źródła zobowiązania dłużnika, a jedynie wzmacnia pozycję wierzyciela domagającego się zapłaty na drodze sądowej. Jak wyjaśnił SN w uchwale (7) z dnia 30.12.1964 r. (III PO 35/64, OSNC 6/1965) oświadczenie dłużnika o uznaniu długu nie wywołuje skutków konstytutywnych i ma charakter kauzalny. Oznacza to, iż nie może być ono oderwane od zobowiązania głównego. Jeśli zatem uznane przez dłużnika zobowiązanie w rzeczywistości by nie istniało, samo oświadczenie o uznaniu długu nic wierzycielowi nie da. 

Czy każde uznanie długu przerywa bieg przedawnienia

Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 2 kc bieg przedawnienia przerywa się m.in. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Skoro uznanie roszczenia przez dłużnika wywołuje tak doniosłe skutki prawne, należy zastanowić się czym owo uznanie właściwie jest.

Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie przyjmuje się, iż uznanie długu może mieć formę uznania właściwego i uznania niewłaściwego. Uznaniem właściwym jest umowa ustalająca co do zasady i zakresu istnienie jakiegoś stosunku prawnego, natomiast uznaniem niewłaściwym przyznanie przez dłużnika wobec wierzyciela istnienia długu (uchwała (7) SN z 30.12.1964 r., III PO 35/64, OSNC 6/1965; wyrok SN z 23.03.2004 r., V CK 346/03). Pierwsze z nich jest oświadczeniem woli, czynnością prawną zmierzającą do wywołania skutku prawnego w postaci przerwania biegu przedawnienia, natomiast drugie jest tylko oświadczeniem wiedzy i jeśli zostało złożone wobec wierzyciela, wywołuje skutek niezależnie od woli składającego oświadczenie (wyrok SA w Warszawie z 12.01.2005 r., I ACa 357/04; wyrok SA w Białymstoku z 30.10.2013 r., I ACa 484/13).

Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej zamieszczone na fakturze VAT

W obrocie gospodarczym nierzadko zdarza się, iż sprzedawca zamieszcza na fakturze VAT wzmiankę, że towar pozostaje jego własnością do momentu uiszczenia ceny. Należy zatem zastanowić się jakie skutki wywołuje takie oświadczenie i jakie uprawnienia w tej sytuacji ma wystawca faktury.

Zgodnie z art. 589 kc jeżeli sprzedawca zastrzegł sobie własność sprzedanej rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny, poczytuje się w razie wątpliwości, że przeniesienie własności rzeczy nastąpiło pod warunkiem zawieszającym. Natomiast zgodnie z art. 590 kc jeżeli rzecz zostaje kupującemu wydana, zastrzeżenie własności powinno być stwierdzone pismem. Jest ono skuteczne względem wierzycieli kupującego, jeżeli pismo ma datę pewną.

Z powołanych przepisów wynika, iż sprzedawca może zastrzec sobie własność rzeczy sprzedanej do czasu uiszczenia należności przez kupującego. Zastrzeżenie takie powinno być jednak elementem zawartej przez strony umowy sprzedaży. Zazwyczaj jednak strony zawierają taką umowę ustnie, a na jej potwierdzenie sprzedawca wystawia następnie fakturę VAT. Jeśli zatem na takiej fakturze zamieści on wzmiankę, iż towar pozostaje własnością sprzedawcy do czasu uiszczenia ceny, czy takie oświadczenie jest skuteczne?