Tylko 3 lata na pozwanie członka zarządu spółki z o.o.

Zgodnie z art. 299 § 1 ksh jeżeli egzekucja przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Natomiast zgodnie z § 2 powołanego artykułu członek zarządu może uwolnić się od tej odpowiedzialności, jeśli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody. Na podstawie powołanego przepisu wierzyciele spółki, w przypadku bezskutecznej egzekucji z jej majątku, mogą domagać się od członków zarządu zapłaty należności stwierdzonej wydanym przeciwko spółce tytułem wykonawczym. Przez dłuższy czas zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie, występowały rozbieżności co do charakteru odpowiedzialności członków zarządu przewidzianej w art. 299 ksh. Rozstrzygnięcie tej kwestii ma jednak istotne znaczenie przy określaniu terminu przedawnienia tego roszczenia. W zależności bowiem jaką odpowiedzialność przyjmiemy, termin ten będzie różny. W tej kwestii zarysowały się dwa przeciwstawne stanowiska.

Zgodnie z pierwszym z nich odpowiedzialność przewidziana w art. 299 ksh ma charakter ustawowej odpowiedzialności gwarancyjnej za cudzy dług, co uzasadnia stosowanie do niej ogólnych terminów przedawnienia przewidzianych w art. 118 kc. Natomiast zwolennicy drugiego poglądu uważają, iż jest to odpowiedzialność odszkodowawcza i w związku z tym do roszczeń wierzycieli przeciwko członkom zarządu zastosowanie będą miały terminy przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. Powyższe rozróżnienie ma również istotne znaczenie ze względu na zarzuty, jakie przy każdej z omawianych odpowiedzialności przysługiwałyby pozwanym członkom zarządu. Przyjęcie bowiem, iż odpowiedzialność przewidziana w art. 299 ksh ma charakter ustawowej odpowiedzialności gwarancyjnej, zdaniem niektórych autorów uzasadniałoby podnoszenie przez członków zarządu również zarzutów, które przysługiwały spółce, a których ta w procesie o zapłatę nie zgłosiła. Przyjmując natomiast, iż podnoszą oni odpowiedzialność odszkodowawczą, nie będą oni mogli takich zarzutów zgłaszać.

W powyższej kwestii wypowiedział się ostatecznie SN w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 07.11.2008 r. (III CZP 72/08). Rozstrzygając zagadnienie przedstawione przez SN dotyczące terminu przedawnienia roszczenia przewidzianego w art. 299 ksh SN w powiększonym składzie przyjął, iż do takich roszczeń mają zastosowanie przepisy o przedawnieniu roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. W uzasadnieniu uchwały SN wyjaśnił, iż zasadniczym argumentem na rzecz odszkodowawczego charakteru odpowiedzialności jest możliwość uwolnienia się od tej odpowiedzialności przez wykazanie braku szkody (art. 299 § 2 ksh). Jeśli od przewidzianej w art. 299 ksh odpowiedzialności można uwolnić się przez wykazanie braku szkody, to odpowiedzialność ta musi być uznana za odpowiedzialność odszkodowawczą. W przeciwnym wypadku brak szkody byłby okolicznością obojętną przy rozpatrywaniu tej odpowiedzialności i nie podlegałby dowodzeniu, ponieważ zgodnie z art. 227 kpc przedmiotem dowodu są jedynie fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Jednocześnie SN przyjął, iż jest to odpowiedzialność odszkodowawcza deliktowa, albowiem powstaje z mocy prawa i między niezaspokojonym wierzycielem a członkiem zarządu nie istnieje stosunek zobowiązaniowy.

W uzasadnieniu uchwały SN zwrócił uwagę na różnice, jakie występują w doktrynie i orzecznictwie, dotyczące pojmowania szkody oraz charakteru związku przyczynowego między szkodą a faktem, z którym ustawa łączy obowiązek jej naprawienia. SN wypowiedział się również w kwestii stosowania domniemań ułatwiających wierzycielom dochodzenie należności od członków zarządu. Podzielił stanowisko, iż członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność deliktową za szkodę w wysokości niewyegzekwowanej od spółki wierzytelności, z ewentualnymi należnościami ubocznymi, spowodowaną bezprawnym, zawinionym niezgłoszeniem przez członków zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Jednocześnie zwrócił uwagę, iż ciążący na wierzycielu spółki dowód bezskuteczności egzekucji należności objętej tytułem wykonawczym stanowi w istocie dowód doznania szkody w wysokości niewyegzekwowanej wierzytelności i związanej z bezskuteczną egzekucją kosztów. Z tego względu SN uznał za w pełni uzasadnione stosowanie usuwalnego domniemania doznania szkody w wysokości niewyegzekwowanej wierzytelności. Za dopuszczalne uznał również stosowanie usuwalnego domniemania winy i związku przyczynowego. Jak słusznie wyjaśnił domniemania te nie zmieniają ogólnej reguły rozkładu ciężaru dowodu wynikającej z art. 6 kc. Jeśli zatem powód nie wykaże szkody, której naprawienia dochodzi, jego powództwo zostanie oddalone.

Opowiedzenie się za deliktowym charakterem odpowiedzialności członków zarządu przewidzianej w art. 299 ksh, przesądziło rozstrzygnięcie przez SN kwestii terminu przedawnienia tego roszczenia. SN uznał, iż w tym przypadku zastosowanie będą miały przepisy normujące przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, a konkretnie art. 442 (1) § 1 i 2 kc. Zgodnie z § 1 powołanego przepisu roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Trzyletni termin przedawnienia biegnie w tym przypadku na ogół od dnia bezskuteczności egzekucji wierzytelności objętej tytułem wykonawczym wydanym przeciwko spółce. Wcześniej bieg przedawnienia roszczenia wobec członków zarządu nie może się rozpocząć, albowiem dopiero w tym dniu powstają przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej. Jeśli natomiast zaniechanie członków zarządu stanowiłoby jednocześnie występek (art. 586 ksh), roszczenie wierzycieli przeciwko członkom zarządu zgodnie z art. 442 (1) § 2 kc przedawniłoby się z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia tego występku, bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia.